Digitale toegankelijkheid wordt dit jaar wet; ben jij er al (genoeg) mee bezig?

16 mei 2018

Vanaf 23 september 2018 wordt digitale toegankelijkheid wettelijk verankerd door het Besluit Digitale Toegankelijkheid. En gek genoeg hoor ik daar (bijna) niemand over. Is er een wake-up call nodig? Of voldoen jullie allemaal al keurig aan de Europese standaard EN 301 549 voor websites, mobiele applicaties en het Intranet? Geen idee wat ik bedoel? Of denk je dat het niet over jouw werk gaat? Dan moet je zeker dit artikel lezen. Ik praat je bij over de misverstanden die nog altijd bestaan en geef je concrete tips. En aan het einde van dit artikel vind je voor een overzicht van wat vooraf ging aan het Besluit.

Allereerst wil ik korte metten maken met het idee dat de strekking van het Besluit Digitale Toegankelijkheid ‘nieuw’ zou zijn. Wie nu nog moet beginnen met het toegankelijk maken van de website, heeft minstens tien jaar zitten slapen. Want sinds 2008 is digitale toegankelijkheid een verplichte standaard voor de gehele overheid. En dat geldt niet in de laatste plaats voor communicatieprofessionals. Zij zijn dikwijls de (gedelegeerd) opdrachtgever voor de ontwikkeling van websites en andere online applicaties. En zo niet, dan zijn zij vaak belangrijke contentleveranciers.

Het gaat niet alleen over techniek en functionaliteit, maar ook over content

En daar zit nog veel pijn. Want ook als je website technisch en functioneel aan de eisen voldoet, dan nog kun je door het plaatsen van ontoegankelijke content onnodige drempels opwerpen. Bijvoorbeeld door het plaatsen van een pdf die niet toegankelijk is (bekijk wat er dan gebeurt in deze video’s van Iacobien Riezebosch), een video die niet is ondertiteld of een infographic die je publiceert als een plaatje en waarvan de inhoud niet op een andere manier kan worden geraadpleegd. Daar ligt een grote verantwoordelijkheid voor communicatieprofessionals, zowel in hun rol als adviseur als in die van contentleverancier en contentproducent.

Digitale toegankelijkheid is voor meer mensen belangrijk dan je denkt

Een tweede mythe waar ik graag korte metten mee wil maken is dat digitale toegankelijkheid alleen relevant zou zijn voor een kleine groep mensen met een functiebeperking. Dat is niet het geval. En ook al zou dat wél zo zijn, dan nog is dat voldoende reden voor de overheid om digitaal toegankelijk te zijn –we streven toch naar een inclusieve samenleving? Maar goed het gaat dus niet alleen om mensen met een functiebeperking. Denk bijvoorbeeld alleen al aan de grote hoeveelheid mensen die onderweg op hun mobiel hun social media bekijken. Zij stellen het ook erg op prijs als bijvoorbeeld filmpjes zijn ondertiteld, zodat ze deze zonder geluid kunnen bekijken. Het is niet voor niets dat er inmiddels een app is om live video te ondertitelen (zie deze video van Frankwatching over ‘Clips’ voor de iPhone). En wist je bijvoorbeeld dat één op de twaalf mannen in Nederland kleurenblind is (bron: Oogvereniging)? Dat is genoeg reden om er voor te zorgen dat je geen informatie overbrengt met (alleen) kleur en altijd zorgt voor voldoende contrast in voor- en achtergrondkleuren.

Ook het bedrijfsleven moet digitaal toegankelijk zijn

Een ander misverstand is dat alleen overheidsorganisaties bezig moeten zijn met digitale toegankelijkheid. Tijdens het Nationale Congres Digitale Toegankelijkheid op 16 mei 2018 worden bijvoorbeeld cases gepresenteerd van het wereldwijde cosmeticamerk Rituals, de Erasmus University Rotterdam en Schiphol. Zij zijn er allemaal in geslaagd hun omvangrijke websites opnieuw in te richten, beheersbaarder te maken en daarbij meteen toegankelijk te maken. En hoewel het Besluit Digitale Toegankelijkheid alleen voor overheidsorganisaties geldt (waarom eigenlijk?) hebben bedrijfsleven en andere niet-overheden al sinds 2016 wel degelijk een verplichting op basis van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap en chronische ziekte. Meer hierover en tips vind je in een artikel van Jaap van de Putte van The Internet Academy.

Digitale toegankelijkheid is niet (alleen) een verplichting, maar ook een kans

Wat ik oprecht hoop is dat je digitale toegankelijkheid niet (alleen) ziet als een verplichting, maar juist ook als een kans. Het is echt jammer dat richtlijnen al zo lang niet – of onvoldoende worden gevolgd, ‘omdat er toch geen sanctie op zat’. Digitale toegankelijkheid is een belangrijk instrument in een inclusieve samenleving en juist daarom moet de overheid voorop lopen op dit gebied. Hopelijk weet je vooral dát vuurtje brandende te krijgen of te houden in jouw organisatie! En om mocht je input nodig hebben om jouw organisatie duidelijk te maken dat dit onderwerp bepaald niet ‘nieuw’ is, heb ik aan het einde van dit artikel ook een uitgebreide geschiedenis van het Besluit Digitale Toegankelijkheid opgenomen.

Aan de slag! Waar moet je vooral op letten?

Ik deel hieronder mijn belangrijkste tips en ben daarin niet uitputtend, alle informatie die je nodig hebt kun je eenvoudig raadplegen op de website DigiToegankelijk.nl. Check daar vooral het volledige overzicht van eisen en raadpleeg het stappenplan voor een toegankelijke website).  Hier zijn mijn tips:

• Stel de juiste eisen aan je leverancier(s)
  Het is eigenlijk heel simpel; eis van al je interne – en externe leveranciers dat de producten die ze leveren voor de online communicatie voor jouw organisatie voldoen aan de toegankelijkheidseisen. Realiseer je daarbij dat dit dus niet alleen geldt voor online bureaus die je website, app of Intranet bouwen, maar bijvoorbeeld ook de grafische vormgevers die je online jaarverslag maken, de videoproducenten die content maken voor je social media of interne collega’s die pdf’s aanleveren voor online publicatie. Zorg dat je het voldoen aan de eisen opneemt in de overeenkomst die je met hen sluit en ook afspraken maakt wat er gebeurt als de producten niet voldoen aan de gestelde eisen.Meer tips voor aanbesteden.

• Zorg dat je content aan de eisen voldoet
  Veel mensen die online content maken of aanleveren zijn zich niet bewust van de eisen aan toegankelijkheid. Vooral met beeld en pdf’s gaat het snel mis, dus besteed daar extra aandacht aan. Lees meer over de eisen die worden gesteld aan tekst, afbeeldingen, geluid en video en pdf’s.

• Controleer regelmatig
  Digitale toegankelijkheid is nooit ‘af’, omdat met name bij het plaatsen van content de aandacht kan verslappen. Zorg daarom dat je je online communicatie regelmatig laat controleren door een onafhankelijke expert op het gebied van digitale toegankelijkheid. Deze expert kun je intern opleiden of extern inhuren. Meer informatie over testen.

• De meeste smoesjes zijn niet toegestaan
  Op dit moment is het al zo dat je moet voldoen aan alle eisen, tenzij je een zwaarwegende reden hebt om dat niet doen. Redenen die in de praktijk vaak worden gehoord maar niet gelden als zo’n zwaarwegende reden zijn: (te hoge) kosten, technische onmogelijkheden, gebrek aan kennis bij de leverancier of binnen de organisatie of het gaat om ‘oude content’. Wil je weten wat wel zwaarwegende redenen zijn? Raadpleeg dan de specifieke situaties en uitzonderingen. Meer informatie over het geldende principe ‘pas toe of leg uit’.

• Publiceer een toegankelijkheidsverklaring
  Als overheidsorganisatie moet je een toegankelijkheidsverklaring op je website(s) plaatsen. In de verklaring staat welke maatregelen je organisatie heeft genomen om de toegankelijkheid te borgen. Om alle organisaties te kunnen toetsen en de verklaring met elkaar te kunnen vergelijken moet je deze (verplicht) maken met de invulassistent. Meer informatie over de toegankelijkheidsverklaring.

Tot zover mijn tips. Zoals beloofd bij deze nog een overzicht dat laat zien dat digitale toegankelijkheid toch écht al meer dan tien jaar op de agenda staat:

Wat vooraf ging aan het Besluit Digitale Toegankelijkheid

Deze tijdlijn is een verdere uitwerking en update van de Kroniek van de Webrichtlijnen van Raph de Rooij uit 2007, waarbij dankbaar gebruik is gemaakt van de Tijdlijn Wet-en regelgeving op DigitToegankelijk. Aanvullingen en correcties zijn welkom!

Alle informatie over digitale toegankelijkheid en de eisen die nu en straks gelden vind je op de website DigiToegankelijk.

2001 – Het ministerie van VWS start met de campagne Drempels Weg

Het ministerie van VWS start in 2001 met de campagne ‘Drempels Weg’. Alle ministeries beloven op dat moment dat hun websites in 2002 digitaal toegankelijk zullen zijn. Uit Kamervragen uit 2004 blijkt dat dit niet is gelukt, omdat het destijds een kostbare zaak (b)lijkt. De meeste ministeries gevan aan te wachten tot het moment dat ze een volledig nieuwe website gaan realiseren.

2004 – de Webrichtlijnen zien het licht

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties geeft opdracht een kwaliteitsmodel voor overheidswebsites te ontwikkelen. Dat model omvat niet alleen toegankelijkheidseisen, maar ook richtlijnen om kwalitatief goede en duurzame websites te ontwikkelen. De nieuwe website van het ministerie van VWS dient als testcase.

2005 – het Waarmerk Drempelvrij.nl komt beschikbaar

Vanaf 2005 kunnen organisaties hun website laten testen op verschillende toegankelijkheidsnviveaus en daarmee een keurmerk verdienen. Het Waarmerk Drempelvrij bestaat tot op de dag van vandaag.

2006 – Europese Unie start met eInclusion project

De ministers van de lidstaten besluiten dat alle overheidswebsites in heel Europa in 2010 aan een aantal toegankelijkheidseisen moeten voldoen.

2006 – Besluit Kwaliteit Rijksoverheidswebsites

In april 2006 uitte de Tweede Kamer haar bezorgdheid over de slechte toegankelijkheid van de meeste overheidswebsites. Uiteindelijk wordt een motie ingediend, waarin het kabinet wordt opgeroepen haast te maken met verbetering. De motie vormde de aanleiding voor het Besluit Kwaliteit Rijksoverheidswebsites eind juni 2006, een kabinetsbesluit dat er toe moet leiden dat alle websites van de rijksoverheid eind 2010 aan de Webrichtlijnen voldoen. Uit een quick scan van de Stichting Drempelvrij blijkt dat in 2010 van de 33 onderzochte gemeenten geen enkele een toegankelijke website heeft.

2008 – Webrichtlijnen 1 wordt een verplichte standaard voor alle overheidswebsites

De standaard voor toegankelijkheid van websites wordt verplicht voor overheidsorganisaties op basis van het ‘pas toe of leg uit’-regime. Dit beleid geldt voor alle verplichte open standaarden op de lijst van het Forum Standaardisatie en betekent dat je alleen niet mag voldoen als er sprake is van de beschreven uitzonderingssituaties. De verplichting is gebaseerd op de Instructie rijksdienst bij aanschaf ICT-diensten of ICT-producten uit 2008.

2011 – Rijksoverheid en gemeenten komen de afspraken niet na – de minister kondigt een AmvB aan

In november 2011 stuurt de toenmalige minister Donner een brief naar de Tweede Kamer waaruit blijkt dat zowel het Rijk als de gemeenten hun belofte niet zijn nagekomen om in 2010 alle websites toegankelijk te maken. Volgens opgave van de ministeries beschikken zij over bijna 400 websites. Daarvan zijn er 60 getoetst op het voldoen aan de webrichtlijnen. Van deze 60 websites voldoet volgens opgave van de ministeries ongeveer een derde volledig aan de webrichtlijnen. Bij de gemeenten is het beeld nog treuriger: eerder stuurde de minister al een rapport aan de Kamer dat stelde dat 98 procent van de gemeenten niet aan de webrichtlijnen voldeed. Het is dan ook geen wonder dat de minister in deze brief al aankondigt te gaan werken aan een Algemene Maatregel van Bestuur.

2011 – Webrichtlijnen versie 2 wordt de nieuwe standaard

In deze versie zijn de internationale eisen van de WCAG 2.0 volledig opgenomen.

2016 – De Webrichtlijnen worden ‘vervangen’ door de Europese standaard EN 301 549

De Europese standaard EN 301 549 vervangt Webrichtlijnen versie 2 op de lijst met verplichte standaarden. Inhoudelijk is de nieuwe standaard grotendeels gelijk aan de Webrichtlijnen. EN 301 549 bevat, net als de Webrichtlijnen, de Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0. Op 22 december 2016 treed de Europese richtlijn voor de toegankelijkheid van websites en mobiele applicaties van de overheid in werking, die in 2018 omgezet moet zijn in nationale wetgeving.

2017 – De Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte geldt nu ook voor (digitale) goederen en diensten.

Vanaf 1 januari 2017 geldt de gewijzigde wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (wgbh/cz). In de wet staat dat toegankelijkheid de algemene norm is. Dat betekent dat bedrijven en organisaties hun producten en diensten toegankelijk moeten aanbieden.

23 september 2018 – Besluit Digitale Toegankelijkheid treed in werking

Dit is een Algemene Maatregel van Bestuur op basis van de wet Digitale Overheid die het toepassen van de standaard voor toegankelijkheid (EN 301 549) een wettelijke verplichting maakt voor overheidsorganisaties.